Program azotanowy

Program działań mających na celu zmniejszenie zanieczyszczenia wód azotanami pochodzącymi ze źródeł rolniczych oraz zapobieganie dalszemu zanieczyszczeniu

Program azotanowy jest zbiorem działań, które rolnik powinien realizować w swoim gospodarstwie.  27 lipca 2018 roku wszedł w życie Program działań i obowiązuje on na terenie całego kraju. Wprowadza dla gospodarstw obowiązkowe praktyki w zależności od powierzchni, skali produkcji rolniczej i intensywności produkcji. Nowy, zaktualizowany program działań obowiązuje od dnia 8 lutego 2023 r.

Cele programu:
Zmniejszenie zanieczyszczenia wód azotanami pochodzącymi ze źródeł rolniczych| oraz zapobieganie odpływu biogenów do wód.

Kogo dotyczy program azotanowy

Program azotanowy dotyczy wszystkich prowadzących produkcję rolną, działy specjalne produkcji rolnej oraz działalności, w których są przechowywane i stosowane nawozy naturalne. W zależności od wielkości gospodarstwa i sposobu produkcji możemy wydzielić grupy gospodarstw pod względem zalecanych dla nich praktyk i wymogów:

• małe: poniżej 10 ha UR oraz poniżej 10 DJP w gospodarstwie,
• średnie: równe i powyżej 10 ha UR lub równe i powyżej 10 DJP w gospodarstwie,
• duże: powyżej 100 ha UR lub powyżej 50 ha upraw intensywnych lub powyżej 60 DJP, (lista upraw intensywnych: uprawy polowe: pszenica, pszenżyto, żyto mieszańcowe, kukurydza, rzepak, burak cukrowy, pastewny i ćwikłowy, ziemniak późny, kapusta głowiasta, kalafior, brokuł, kapusta brukselska, marchew, seler korzeniowy, ogórek, cukinia, cebula, por; uprawy pod osłonami: pomidor, ogórek, papryka)
• bardzo duże: prowadzą chów lub hodowlę: powyżej 40 000 stanowisk dla drobiu lub powyżej 2 000 stanowisk dla świń o wadze ponad 30 kg lub 750 stanowisk dla macior;

Praktyki obowiązkowe

Zabronione jest również składowanie i przechowywanie kiszonek bezpośrednio na gruncie. Kiszonki należy przechowywać w silosach, rękawach foliowych, na płytach lub na podkładzie z folii, sieczki, słomy oraz pod przykryciem foliowym.

Nawozy naturalne i kiszonki składuje się w odległości 25 m od studni i linii brzegu wody.

Zasady nawożenia

Nie można stosować nawozów na gleby zalane wodą, nasycone wodą, pokryte śniegiem i zamarznięte. Przy czym gleba zamarznięta to taka, która nie rozmarza co najmniej powierzchniowo w ciągu dnia.

Nie stosuje się nawozów na gruntach rolnych w pobliżu wód powierzchniowych.

Mycia sprzętu do aplikacji nawozów i rozlewanie wody z jego mycia wolno wykonywać w odległości większej niż 25 m od brzegu zbiorników i cieków wodnych.

Na gleby odłogowane nie stosuje się nawożenia przez cały rok.

Odległości, w jakich nie stosuje się nawozów w pobliżu wód powierzchniowych

Jeżeli na gruntach rolnych występuje uprawa roślin, odległości określone w tabeli mogą zostać zmniejszone o połowę (odległość jednak nie może być mniejsza niż 3 m) w przypadku podzielenia pełnej dawki nawozów co najmniej na 3 równe dawki, przy czym odstęp między zastosowaniem tych dawek nawozu nie może być krótszy niż 14 dni.

Okresy nawożenia użytków rolnych

Wcześniejsze stosowanie nawozów, przed terminami, o których mowa w tabeli, jest możliwe w lutym, jeżeli w przypadku roślin zasianych jesienią, upraw trwałych, upraw wieloletnich i trwałych użytków zielonych średnia dobowa temperatura powietrza przejdzie przez próg 3 °C, a dla pozostałych upraw średnia dobowa temperatura powietrza przejdzie przez próg 5°C.

Jako przejście przez próg danej temperatury należy wskazać termin, w którym przez 5 dni następujących po sobie, każdego dnia, średnia dobowa temperatura powietrza przekroczyła 3°C, lub termin, w którym przez pięć dni następujących po sobie, każdego dnia, średnia dobowa temperatura powietrza przekroczyła 5°C.

Datę przejścia średniej dobowej temperatury powietrza przez progi określa dla terenu powiatu Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej – Państwowy Instytut Badawczy. Dane publikowane są codziennie, w okresie od 1 do ostatniego dnia lutego, na stronie internetowej Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej – Państwowego Instytutu Badawczego https://agrometeo.imgw.pl/.

Warunki rolniczego wykorzystania nawozów na terenach o dużym nachyleniu

Nawozów nie stosuje się na terenach o dużym nachyleniu w kierunku wód powierzchniowych w odległościach określonych w tabeli 1, zwiększonych o 5 m.

Jeżeli na terenach o dużym nachyleniu występuje uprawa roślin, odległości określone w pkt. 1 mogą zostać zmniejszone o połowę w przypadku stosowania nawozów za pomocą urządzeń aplikujących je bezpośrednio do gleby lub w przypadku podzielenia pełnej dawki nawozów co najmniej na 3 równe dawki, przy czym odstęp między zastosowaniem tych dawek nawozu nie może być krótszy niż 14 dni.

W pozostałej części terenu o dużym nachyleniu należy:

• rozdzielić dawki nawozów azotowych mineralnych, tak aby poszczególne dawki nie przekraczały 100 kg N/ha;
• stosując nawozy na gruntach ornych, dokonać ich bezpośredniej aplikacji do gleby lub przyorywać lub wymieszać z glebą, a w okresie wegetacyjnym roślin uprawnych – stosować je przy największym zapotrzebowaniu roślin na azot; przyorania lub wymieszania z glebą dokonuje się w ciągu 4 godzin od zastosowania nawozu naturalnego, jednak nie później niż następnego dnia po jego zastosowaniu;
• uprawiać działkę rolną w kierunku poprzecznym do nachylenia stoku, stosując odkładanie skiby w górę stoku, jeżeli pozwala na to wielkość i usytuowanie tej działki rolnej, lub przy zastosowaniu konserwujących systemów uprawy zapobiegających wymywaniu, takich jak uprawa uproszczona, uprawa uproszczona pasowa lub uprawa zerowa, z tym że nie dotyczy to działki rolnej mniejszej niż 1 ha, na której stosuje się uproszczony system uprawy.

Dawki i sposoby nawożenia

Wielkość rocznej dawki nawozów naturalnych wykorzystywanych rolniczo nie może przekroczyć 170 kg N w czystym składniku na 1 ha użytków rolnych. Azot ze wszystkich nawozów mineralnych i organicznych stosujemy w zależności od wskazanych maksymalnych dawek azotu lub oczekiwanego plonu obliczone w dostępnych narzędziach (Max N lub Program N).  Producenci zobowiązani do przygotowania planu nawożenia azotem stosują dawki nie większe niż zawarte w tym planie.

Maksymalne dawki azotu

Wprowadzenie Programu wiąże się także z ograniczeniami maksymalnej dawki azotu, jaką można zastosować pod daną roślinę. W przypadku nawozów naturalnych pozostaje dotychczasowy limit nawożenia 170 kg N/ha. Dla większości upraw określono jednak maksymalne limity nawożenia azotowego ze wszystkich źródeł (nawożenie naturalne + nawożenie mineralne).

Kilka przykładów maksymalnych ilości azotu działającego  ze wszystkich źródeł

Przechowywanie nawozów naturalnych oraz postępowanie z odciekami

Wszystkie nawozy naturalne należy przechowywać i składować w bezpieczny dla środowiska sposób, zapobiegający przedostawaniu się odcieków do wód i gruntu.

W przypadku utrzymywania zwierząt gospodarskich na głębokiej ściółce obornik może być przechowywany w budynku inwentarskim o nieprzepuszczalnym podłożu.
Pojemność zbiorników na nawozy naturalne płynne powinna umożliwiać ich przechowanie przez okres 6 miesięcy.
Powierzchnia miejsc do przechowywania nawozów naturalnych stałych powinna umożliwiać ich przechowanie przez okres 5 miesięcy.

Obliczenie wymaganej pojemności zbiorników lub powierzchni miejsc do przechowywania nawozów naturalnych poprzedza sporządzenie obrotu stada, obliczenie przelotowości zwierząt gospodarskich w grupie technologicznej, a następnie wyliczenie stanów średniorocznych. Wyliczone stany średnioroczne zwierząt gospodarskich przelicza się na DJP.

Powyższe wymogi nie obowiązują, gdy w międzyczasie nawozy naturalne podlegają procesom technologicznego przetwarzania (np. separacji, itp.).

Na pryzmie obornikowej, możliwe jest czasowe (maksymalne 6 miesięcy od dnia utworzenia) składowanie obornika bezpośrednio na gruncie, na niepiaszczystym i niepodmokłym podłożu. Pryzmy lokalizuje się poza zagłębieniami terenu, na możliwie płaskim terenie, o dopuszczalnym spadku do 3%. Lokalizację pryzmy oraz datę złożenia obornika w danym roku na danej działce zaznacza się na mapie lub szkicu działki, które przechowuje się przez okres 3 lat od dnia zakończenia przechowywania obornika. Nie dopuszcza się składowania obornika na tym samym miejscu przez okres 3 lat.

Pomiotu ptasiego, na gruncie nie wolno przechowywać w ogóle.

Terminy na dostosowanie do wymogów

31 grudnia 2021 r. podmioty prowadzące chów lub hodowlę drobiu powyżej 40  000 stanowisk lub chów lub hodowlę świń powyżej 2000 stanowisk dla świń o wadze ponad 30 kg lub 750 stanowisk dla macior,

31.12.2021r. gospodarstwa > 210 DJP

31.12.2024r. gospodarstwa  ≤ 210 DJP

Obowiązkowe dokumenty jakie trzeba posiadać w gospodarstwie:

• plan nawożenia lub obliczenia maksymalnych dawek azotu
• ewidencję zabiegów agrotechnicznych, która musi zawierać informacje tj. data zastosowania nawozu, rodzaj i powierzchnie uprawy, na której został zastosowany nawóz, data przyorania, rodzaj zastosowanego nawozu, dawka nawozu,
• mapkę lub szkic z zaznaczonym miejscem składowania obornika z datą rozpoczęcia składowania.
• umowy zbycia lub nabycia obornika, jeżeli nastąpiły przekazania nawozu.
• Informacje, dotyczące dat przejścia średniej dobowej temperatury powietrza przez próg 3^oC i 5^oC określanej dla terenu powiatu przez Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej – Państwowy Instytut Badawczy udostępnia się przez okres 4 lat od dnia ich publikacji.

Dokumenty muszą być przechowywane w gospodarstwie przez 3 lata.

Kontrole i kary

Instytucje kontrolujące

ARiMR – Agencja restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa

Uchybienia są sankcjonowane % od dopłat obszarowych

IOŚ – Inspekcja Ochrony Środowiska

Maksymalne stawki opłat za naruszenie Programu azotanowego aktualizowane są co rok i ogłaszane w Monitorze Polskim.

Stawki obowiązujące w 2024 r. wynoszą:

• 2 636,02 zł za stosowanie nawozów niezgodnie z Programem azotanowym, w tym planem nawożenia azotem,
• 3 954,04 zł za przechowywanie nawozów naturalnych niezgodnie z Programem azotanowym,
• 659,00 zł za prowadzenie dokumentacji realizacji Programu azotanowego niezgodnie z Programem azotanowym,
• 659,00 zł za brak planu nawożenia azotem.

Opracowanie na podstawie:

 „Programu działań mających na celu zmniejszenie zanieczyszczenia wód azotanami pochodzącymi ze źródeł rolniczych oraz zapobieganie dalszemu zanieczyszczeniu” z dnia 12.07.2018 r. (Dz. U. z 2018 r. poz. 1339):

Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 31 stycznia 2023 r. w sprawie "Programu działań mających na celu zmniejszenie zanieczyszczenia wód azotanami pochodzącymi ze źródeł rolniczych oraz zapobieganie dalszemu zanieczyszczeniu" z dnia z dnia 31 stycznia 2023 r. (Dz. U. z 2023 r. poz.244

Justyna Niedziałek – Gł. specjalista

MODR Warszawa Oddział w Siedlcach